Η ανάσταση ενός τζαμιού στην Αθήνα

Είναι κτισμένο με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη από κλασικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά μνημεία, μεταξύ των οποίων ορισμένα ιωνικά κιονόκρανα. Είναι όμως το παλαιότερο οθωμανικό μνημείο της Αθήνας. Πρόκειται για το Φετιχιέ τζαμί που βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς, κοντά στον Πύργο των Ανέμων, ένα κτίριο που χρονολογείται στα 1668-1670 και αν δεν συντηρηθεί άμεσα κινδυνεύει να καταρρεύσει. Με σοβαρά στατικά προβλήματα, ρωγμές στην τοιχοποιία και μεγάλες ζημιές στη στέγη, από όπου εισχωρούν στο εσωτερικό τα νερά της βροχής, το Φετιχιέ τζαμί αναμένει εδώ και χρόνια την αποκατάστασή του. Μόλις πριν από λίγες ημέρες εγκρίθηκε όμως από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η μελέτη των συνολικών επεμβάσεων που επιβάλλονται για το μνημείο.

Ο κυριότερος σκόπελος ωστόσο, δηλαδή το οικονομικό, δεν έχει ακόμη αντιμετωπιστεί, αν και η πρόθεση του υπουργείου Πολιτισμού είναι να το εντάξει στα προγράμματα του ΕΣΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται απλώς για ένα μνημείο και επ' ουδενί για λατρευτικό χώρο, ιδιότητα που έχει πάψει να υφίσταται από την απελευθέρωση της Ελλάδας και μετά. Ετσι, σύμφωνα με πληροφορίες από το υπουργείο Πολιτισμού, μετά την αποκατάστασή του το κτίριο θα χρησιμοποιηθεί για μικρές εκθέσεις και εκδηλώσεις που θα συνάδουν με τον χαρακτήρα του, ενώ θα είναι επισκέψιμο, όπως όλα τα μνημεία.

Στην πρώτη φάση του το τζαμί χτίστηκε το 1458, λίγο μετά την κατάκτηση της Αθήνας από τους Οθωμανούς και με την ευκαιρία της επίσκεψης του Μωάμεθ του Πορθητή (φετιχιέ σημαίνει πορθητής). Το σημαντικό όμως είναι ότι αυτό το πρώτο κτίσμα ανεγέρθη επάνω στα ερείπια χριστιανικής εκκλησίας (τρίκλιτης βασιλικής), η οποία με τη σειρά της είχε οικοδομηθεί επάνω σε αρχαία κατάλοιπα. Ηταν επόμενο λοιπόν πολλά στοιχεία των παλαιότερων εποχών να ενσωματωθούν στο τέμενος, ενώ στη βόρεια πλευρά του έχουν διασωθεί κάποια λείψανα της βασιλικής. Μεταξύ άλλων πάντως λέγεται ότι για το τζαμί είχε χρησιμοποιηθεί και μία από τις μαρμάρινες στήλες του Ολυμπίου Διός, την οποία ανατίναξαν προκειμένου να την κάνουν μαρμαροκονία για τους τοίχους.

Το υπάρχον κτίριο θεωρείται το παλαιότερο δείγμα του αρχιτεκτονικού τύπου «quatrefoil» λόγω της διαμόρφωσης της στέγης του σε τέσσερα τεταρτοσφαίρια για την αντιστήριξη του κεντρικού τρούλου. Ο τύπος αυτός έχει ως πρότυπο τον ναό της Αγίας Σοφίας και απαντάται σε σπουδαία τεμένη της Κωνσταντινούπολης, όπως το Μπλε Τζαμί και το Γενί Τζαμί. Ο μιναρές του κατεδαφίστηκε μόλις απελευθερώθηκε η Αθήνα, ενώ το κτίριο, που σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ονομαζόταν από τους Ελληνες «Τζαμί του Σταροπάζαρου», λόγω της θέσης του μέσα στο παζάρι των σιτηρών, γνώρισε διάφορες χρήσεις: έγινε στρατιωτική φυλακή του φρουραρχείου της πόλης, στρατώνας, σχολείο της αλληλοδιδακτικής μεθόδου (το 1824) και πριν από το 1890 μετατράπηκε σε αλευραποθήκη, ενώ στους εξωτερικούς του τοίχους προσκολλήθηκαν οι κλίβανοι του στρατιωτικού αρτοποιείου.

Ετσι έμεινε ως το 1920-1923, οπότε απελευθερώθηκε από τις εξωτερικές προσθήκες και δέχθηκε την πρώτη αναστήλωση από τον Ορλάνδο. Από τότε άρχισε να χρησιμοποιείται - ως πριν από δύο χρόνια - ως αρχαιολογική αποθήκη. Οι μεγάλες ζημιές του προήλθαν από τον σεισμό του 1981, ενώ το 1967 σε απόπειρα εμπρησμού από αγνώστους καταστράφηκε το ξύλινο θύρωμα της πόρτας εισόδου.

Σήμερα η μελέτη των αρχιτεκτόνων Παναγιώτη Μπίρταχα και Νίκης Σαλεμή με πολιτικό μηχανικό την Ελένη Ζαρογιάννη και τοπογράφο τον Βασίλη Μπάκα στοχεύει στην αποκατάσταση των φθορών του μνημείου αλλά και στην αισθητική «επαναφορά» του, αφού θα πρέπει να επιχρισθεί εξωτερικά όπως ήταν η αρχική του όψη. Να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα έχουν συντηρηθεί πολλά οθωμανικά μνημεία, συγκεκριμένα περισσότερα από 40 τζαμιά, 17 χαμάμ, τέσσερα μπεζεστένια αλλά και νεκροταφεία, φρούρια κτλ.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 19/4/13